શતરંગ / જાયન્ટ્સના ખભા ઉપર

- વિજ્ઞાન વિહાર 

નવજાગૃતિ (Renaissance) સમયના યુરોપની વાત છે. અંધકાર યુગના અસ્ત અને ખાસ કરીને ઉત્તર યુરોપમાં દાયકાઓ સુધી ચાલેલા યુદ્ધોના અંત પછી સોળમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં ડેન્માર્ક સામ્રાજ્ય સારો એવો વિકાસ કરી રહ્યું હતું. રાજ્યની ધુરા યુવાન અને ઉત્સાહી રાજા ફ્રેડરિક દ્વિતીયના હાથમાં હતી. તેને પિતા દ્વારા વિશાળ સામ્રાજ્ય વારસામાં મળેલું જેમાં અત્યારના નોર્વે અને સ્વીડનના ઘણા ખરા પ્રદેશો પણ હતા. હજુ ય છુટ્ટા છવાયા યુદ્ધો થતા રહેતા હોવા છતાં રાજ્યમાં આર્થિક અને સામાજિક પ્રગતિ નોંધનીય હતી અને ત્યાંની યુનિવર્સીટીઝમાં યુરોપની અન્ય યુનિવર્સીટિઝની જેમ જ શિક્ષણકાર્ય જોરશોરથી ચાલતું. આવી જ એક યુનિવર્સીટી, યુનિવર્સીટી ઓફ કોપનહેગનમાં ત્યાંના એક વગદાર સામંત કુટુંબનો દીકરો ટાઈકો બ્રાહે અભ્યાસ કરતો હતો. આમ તો તે પોતાના રાજદ્વારી કુટુંબની પરંપરા પ્રમાણે કાયદાનો અભ્યાસ જ કરતો હતો પણ તેને સાથે સાથે ખગોળશાસ્ત્રમાં રસ હતો એટલે તેણે એસ્ટ્રોનોમીના વિષયો પણ લીધા હતા. 21 ઓગસ્ટ 1560ના દિવસે ટાઈકોને સૂર્યગ્રહણ નિહાળવાની તક મળી. તે સમયે ત્યાંના ખગોળશાસ્ત્રીઓ દ્વારા એ ગ્રહણની આગાહી અગાઉ જ કરવામાં આવેલી જે એરીસ્ટૉટલ મોડેલના આધારે કરેલી. ટાઈકોને આ વાત ખુબ પ્રભાવિત કરી ગઈ. જો કે આગાહી સચોટ ન નીકળી. આગાહી અને ખરા ગ્રહણ વચ્ચે એક દિવસનું અંતર રહ્યું. યાદ રહે કે આ આગાહી માત્ર નરી આંખે લીધેલા અવલોકનો અને ગણિત ઉપર આધારિત હતી. ટેલિસ્કોપની શોધને તો હજુ બીજા 48 વર્ષોની વાર હતી. પરંતુ તેમ છતાં ટાઇકોના મતે આગાહીમાં આટલી બધી અનિશ્ચિતતા મોડેલમાં રહેલી ખામીની ચાડી ખાતી હતી. ટાઈકોને લાગ્યું કે હજુ આપણે પૃથ્વી, સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગ્રહોની દુનિયાને બરાબર સમજી નથી શક્યા. તેની વાત સાચી જ હતી. એ સમયે હજુ જીયોસેન્ટ્રિક મોડેલ (એટલે જેમાં પૃથ્વી બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર હોય અને સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગ્રહો પૃથ્વીની આસપાસ ફરતા હોય તેવું માળખું) સ્વીકૃત હતું. કોપરનિકસે સૂર્યને કેન્દ્રમાં ધારીને હેલીયોસેન્ટ્રિક મોડેલ બનાવેલું પરંતુ તે હજુ નવું હતું અને સર્વસ્વીકૃત ન હતું. સૂર્યગ્રહણની આગાહીમાં એક દિવસની ભૂલે ટાઈકોને એ વાતની ખાતરી કરાવી દીધી કે બ્રહ્માંડની રચનાનું મોડેલ એક્યુરેટ નથી અને તેના વધુ અભ્યાસની જરૂર છે. આ ઘટનાથી તેનો ખગોળશાસ્ત્રમાં રસ વધી ગયો. પછી તો યુરોપની બીજી કેટલીક ખ્યાતનામ યુનિવર્સીટીઝમાં અભ્યાસ અને વિઝીટ કરી 1570માં પિતાની તબિયત ખરાબ થતા ટાઈકો પિતા પાસે પરત ફર્યો. પિતા ના મૃત્યુ પછી તેના કાકાની મદદથી એક નાની ઓબ્ઝર્વેટરી બનાવી અહીં જ ટાઈકોએ સંપૂર્ણ સમય અવકાશના અવલોકનો અને અભ્યાસમાં પસાર કરવાનું શરુ કર્યું. સાથે ટાઈકો એક એસ્ટ્રોલોજર તરીકે ગ્રહો અને અવકાશી ઘટકોનો અભ્યાસ કરી 'કુંડળી' પણ બનાવતો અને રાજા તથા અન્ય નોબલ રાજદ્વારીઓને આ અવકાશી પદાર્થોની દશા અને દિશા પ્રમાણે નિર્ણયો લેવામાં મદદ કરતો.