Last Update :
12 Jul 2025
આજના ડિજિટલ વિશ્વમાં ટિકટોક, ઇન્સ્ટાગ્રામ રીલ્સ અને યુટ્યુબ શોર્ટ્સ જેવા પ્લેટફોર્મનો ક્રેઝ એટલો વધી ગયો છે કે ઘણા લોકો દિવસનો મોટો ભાગ ફક્ત સ્ક્રોલ કરવામાં વિતાવે છે. થોડીક સેકન્ડના આ વિડિઓઝ ન ફક્ત ટાઈમપાસ બની ગયા છે પરંતુ ધીમે ધીમે મગજ અને વિચારવાની ક્ષમતા પર પણ અસર કરી રહ્યા છે. તાજેતરમાં બહાર આવેલા એક નવા અભ્યાસમાં કેટલીક ચોંકાવનારી બાબતો બહાર આવી છે જે દર્શાવે છે કે ટૂંકા વિડિઓઝનું વ્યસન આપણને સમજી-વિચારીને નિર્ણયો લેતા અટકાવી રહ્યું છે અને ‘આર્થિક નુકસાન’ પણ કરી રહ્યું છે.
GSTVની એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરો
આ સંશોધન ચીનની Tianjin Normal Universityના પ્રોફેસર ક્યાંગ વાંગ અને તેની ટીમ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે, જે NeuroImage જર્નલમાં પ્રકાશિત થયું છે. આ અભ્યાસ મુજબ, જે લોકો ટિકટોક અથવા રીલ્સ જેવા ટૂંકા વિડિઓઝ પર વધુ સમય વિતાવે છે તેની નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા પર નકારાત્મક અસર પડે છે. ખાસ કરીને, તેના મગજમાં ‘Loss Aversion’ એટલે કે નુકસાન ટાળવાની પ્રવૃત્તિ નબળી પડી જાય છે.
આ તે સ્વાભાવિક ગુણ હોય છે જે આપણને જોખમ ટાળવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ સ્કીમ 1,000 રૂપિયા જીતવાનું વચન આપે છે પરંતુ 500 રૂપિયા ગુમાવવાનું પણ જોખમ હોય છે, તો નુકસાનથી દૂર રહેનાર વ્યક્તિ આ જોખમથી દૂર રહેશે. પરંતુ જે લોકો ટૂંકા વિડીયોના વ્યસની હોય છે તે ઘણીવાર આવા જોખમો લેવામાં શરમાતા નથી, ભલે નુકસાનની શક્યતા વધારે હોય.
આ પ્લેટફોર્મ્સનું સૌથી મોટું આકર્ષણ 'ઇન્સ્ટન્ટ રિવોર્ડ સિસ્ટમ' છે એટલે કે એક વિડિઓ જુઓ, તેનો થોડો આનંદ માણો, પછી આગળનો વિડિઓ જુઓ. આ પ્રક્રિયા યૂઝર્સને ડોપામાઇનનો સતત ડોઝ આપતી રહે છે, જેના કારણે મગજ ધીમે ધીમે અને વિચારપૂર્વક આનંદ મેળવવાની આદત ગુમાવે છે. તેની સીધી અસર એ થાય છે કે વ્યક્તિ જીવનના મોટા અને મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો પણ વધુ વિચાર્યા વિના ઉતાવળમાં લેવાનું શરૂ કરે છે.
આ સમસ્યા ફક્ત મગજ પૂરતી મર્યાદિત નથી પરંતુ તે સમગ્ર દિનચર્યા અને જીવનશૈલીને અસર કરે છે. સતત વિડિઓઝ જોવાથી ધ્યાન ભટકાય છે અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું મુશ્કેલ બને છે. ઘણા યૂઝર્સની ઊંઘ પણ પ્રભાવિત થાય છે કારણ કે "બસ એક વધુ વિડિઓ" જોવામાં રાત પસાર થાય છે. એટલું જ નહીં, લાંબા સમય સુધી ટૂંકા વિડિઓઝ જોવાને કારણે ચિંતા, હતાશા અને આત્મવિશ્વાસનો અભાવ જેવી માનસિક સમસ્યાઓ પણ દેખાવા લાગી છે.
અભ્યાસમાં એમ પણ જણાવાયું છે કે ચીનમાં સરેરાશ વ્યક્તિ દિવસમાં 151 મિનિટ ટૂંકા વિડિયો પર વિતાવે છે અને 95 ટકાથી વધુ ઇન્ટરનેટ યૂઝર્સ કોઈને કોઈ સ્વરૂપમાં તેમાં સામેલ છે. વૈજ્ઞાનિકોએ આ વ્યસનની તુલના જુગાર અને ડ્રગ વ્યસન સાથે કરી છે કારણ કે બધામાં સમાન પ્રવૃત્તિઓ છે. તાત્કાલિક આનંદ મેળવવો અને લાંબા ગાળાના નુકસાનને અવગણવું.
જો તમે આ આદતથી પોતાને બચાવવા માંગતા હો, તો સ્ક્રીન સમયનું નિરીક્ષણ કરવાનું શરૂ કરો. દર ૨૦-૩૦ મિનિટે વિરામ લો અને અનિયંત્રિત સ્ક્રોલિંગ ટાળો. પુસ્તકો વાંચવાનો, કસરત કરવાનો અથવા તમારા કોઈ શોખમાં સમય પસાર કરવાનો પ્રયાસ કરો. અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછું એક વાર ફોનથી દૂર રહીને ડિજિટલ ડિટોક્સ પણ કરો.
ભલે આ ટૂંકા વિડિયો ફક્ત થોડીક સેકન્ડના હોય, પણ તે આપણા મગજ, ઊંઘ, ધ્યાન અને નાણાકીય નિર્ણયો પર પણ ઊંડી અસર કરે છે. તેથી એ મહત્વનું છે કે તેનો ઉપયોગ સમજદારીપૂર્વક કરવામાં આવે અને તે મનોરંજન સુધી મર્યાદિત હોવો જોઈએ, આદત નહીં.
