
જગન્નાથ મંદિર રથયાત્રા એક એવો તહેવાર છે જેમને ઉજવવા માટે ભારતભરમાંથી ભક્તો પુરી પહોંચે છે. ઓરિસ્સાના પુરી શહેરમાં ભક્તો ઉમટે છે. ભગવાન જગન્નાથ અષાઢ મહિનાના બીજા દિવસે તેમના ભાઈ બલરામ, તેમની બહેન સુભદ્રા સાથે રથ પર સવાર થઈને તેમના માસી ગુંડીચા માતાના મંદિરે જાય છે. જેમને તેમના માસીનું ઘર કહેવામાં આવે છે. તેમના માસીના ઘરે ગયા પછી તેઓ 7 દિવસ આરામ કરે છે અને પછી જગન્નાથ પુરી પાછા ફરે છે.
ભગવાન જગન્નાથની આ લીલા ખૂબ જ રહસ્યમય છે. આ યાત્રા પહેલા ભગવાન જગન્નાથના મંદિરના દરવાજા 15 દિવસ માટે બંધ રાખવામાં આવે છે કારણ કે ભગવાન જગન્નાથ 15 દિવસ સુધી તાવથી પીડાય છે અને સ્વસ્થ થતાં જ તેઓ તેમના માસીના ઘરે યાત્રા પર જાય છે.
માતા ગુંડિચા કોણ છે?
માતા ગુંડિચા એ રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્નની પત્ની છે, રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્ને આ મંદિર બનાવ્યું હતું અને તેમને ભગવાનની માતાનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. ગુંડિચા મંદિર ભગવાન જગન્નાથ મંદિરથી 3 કિમી દૂર છે. જો આપણે તેમની વાસ્તુ કલા પર નજર કરીએ તો તે કલિંગ કાળનું લાગે છે. માતા ગુંડિચા અને આ યાત્રા વિશે ઘણી કથાઓ છે.
માતા ગુંડિચા સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક કથા
તેમાંની એક પ્રચલિત કથા એ છે કે, એકવાર ભગવાન જગન્નાથ રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્નના સપનામાં પ્રગટ થયા અને કહ્યું કે તમને દરિયા કિનારે લાકડાનો ટુકડો મળશે અને તેમાંથી મને બનાવશો અને એવું જ થયું, રાજાને લાકડાનો એક ટુકડો મળ્યો અને ભગવાન જગન્નાથને બનાવડાવ્યા. તે મૂર્તિ બનાવવા માટે કોઈ કારીગર નહોતો, પછી એક વૃદ્ધ માણસ ત્યાં આવ્યા જે દેવતાઓના શિલ્પી વિશ્વકર્મા હતા. તેમણે પોતાનો પરિચય આપ્યો નહીં પણ કહ્યું કે હું આ મૂર્તિ બનાવીશ પરંતુ શરત એ છે કે 21 દિવસ સુધી કોઈ તે ભવનમાં પ્રવેશ નહીં કરે, જેમાં હું આ મૂર્તિઓ બનાવીશ પરંતુ રાજાએ જિજ્ઞાસાથી થોડા દિવસ પહેલા તે દરવાજો ખોલ્યો અને તેમને હાથ અને પગ વિનાની અધૂરી મૂર્તિઓ મળી, પરંતુ કોઈ કારીગર નહીં, પછી ભગવાન રાજાના સપનામાં પ્રગટ થયા અને કહ્યું કે મને આ રીતે સ્થાપિત કરો.
હવે ચર્ચા ચાલી રહી હતી કે ભગવાન જગન્નાથની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા માટે કોને બોલાવવા જોઈએ, ત્યારે નારદજી ત્યાં પહોંચ્યા અને તેમણે કહ્યું કે ભગવાન જગન્નાથની સ્થાપના ફક્ત એક ખાસ વ્યક્તિ જ કરી શકે છે, ફક્ત બ્રહ્માજી જ તેમની સ્થાપના કરી શકે છે. બ્રહ્માજીની પરવાનગી લેવા માટે રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્ન નારદજી સાથે બ્રહ્મલોક ગયા. તેમના ગયા પછી રાણી ગુંડિચાએ કહ્યું કે જ્યારે મારા પતિ અહીં નથી તો હું પણ ધ્યાનમાં લીન થઈ જાઉં છું અને તે ગુંડિચા મંદિરની એક ગુફામાં ધ્યાનમાં લીન થઈ ગયા. જતા પહેલા તેમણે ભગવાન જગન્નાથ પાસેથી વચન લીધું કે તમે મને મળવા અવશ્ય પધારશો. એવું કહેવાય છે કે આ એ જ પ્રક્રિયા છે જે આજ સુધી ચાલી રહી છે. ભગવાન જગન્નાથ દર વર્ષે માતા ગુંડિચાને મળવા જાય છે.
ગુંડિચા માર્ગ શું છે?
એવું કહેવાય છે કે દર વર્ષે ભગવાન જગન્નાથ ગુંડિચા મંદિરમાં આવે તેના એક દિવસ પહેલા મંદિરની સફાઈનો કાર્યક્રમ કરવામાં આવે છે. આ વિધિ ગુંડિચા માર્ગ તરીકે ઓળખાય છે. આ ભગવાનના સ્વાગતની તૈયારી છે, જે દર વર્ષે મંદિરને શુદ્ધ કરીને કરવામાં આવે છે.
ગુંડીચા માતા ભગવાનનું સ્વાગત કઈ વાનગીઓથી કરે છે?
જ્યારે ભગવાન જગન્નાથ તેમના માસી માતા ગુંડીચા પાસે પહોંચે છે, ત્યારે માતા ગુંડીચા માતા તેમને અનેક પ્રકારની વાનગીઓ ખવડાવે છે. જેમાં ખાસ કરીને પીઠાડો અને રસગુલ્લાનો સમાવેશ થાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આજે પણ ભગવાન આ પીઠાડો અને રસગુલ્લા ખાવાથી ખૂબ ખુશ થાય છે. દર વર્ષે જ્યારે ભગવાન આવે છે, ત્યારે આ મંદિરમાં અનેક પ્રકારની વાનગીઓ બનાવવામાં આવે છે અને ભગવાન જગન્નાથનું સ્વાગત કરવામાં આવે છે.