Last Update :
07 Apr 2025
હિન્દુ ધર્મમાં અષાઢ માસના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશીને યોગિની એકાદશી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેને 'શયની એકાદશી' પણ કહેવામાં આવે છે. એક પૌરાણિક કથા અનુસાર ભગવાન કૃષ્ણએ ધર્મરાજા યુધિષ્ઠિરને યોગિની એકાદશીનું મહત્વ જણાવ્યું હતું. કથા કહેતી વખતે શ્રી કૃષ્ણએ કહ્યું કે, એક સમયે અલકાપુરી નામના નગરમાં કુબેર નામનો રાજા હતો. આ રાજા શિવનો ખૂબ મોટો ભક્ત હતો. તેના રાજ્યમાં હેમ નામનો એક માળી હતો. માળીની પત્નીનું નામ વિશાલાક્ષી હતું. રાજા પૂજા માટે દરરોજ હેમ માલી પાસેથી ફૂલો મંગાવતા હતા.
GSTVની એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરો
તું તારી પત્નીથી અલગ રહીશ
માળીના ઘરેથી દરરોજ તાજા અને સુગંધિત ફૂલો રાજાના મહેલમાં આવતા. પણ એક દિવસ અચાનક હેમ માળીના ઘરેથી પૂજા માટે ફૂલો ન આવ્યા. આવી સ્થિતિમાં રાજા કુબેર ગુસ્સે થયા અને તરત જ તેમના સેવકોને હેમ માળીને બોલાવવા કહ્યું. રાજાના ડરથી હેમ માળી પણ શક્ય તેટલી ઝડપથી દરબારમાં હાજર થયો. રાજાએ ગુસ્સાથી તેને પ્રશ્ન કર્યો અને કહ્યું કે તમે આજે શિવપૂજા માટે ફૂલો કેમ ન મોકલ્યા? આમ કરીને તમે ભગવાન શિવનું અપમાન કર્યું છે. તેથી, હું તને શાપ આપું છું કે તું તારી પત્નીથી અલગ રહીશ અને નશ્વર લોકમાં પહોંચી કુષ્ઠ રોગી થઈશ.
પોતાનો આખો ભૂતકાળ યાદ હતો
શ્રાપની અસરથી હેમ માળી પૃથ્વી પર આવ્યા. તે તેની પત્નીથી પણ અલગ થઈ ગયો અને પૃથ્વી પર ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કર્યો. પરંતુ નોંધનીય વાત એ હતી કે પૃથ્વી પર આવ્યા પછી પણ હેમ માળીને પોતાનો આખો ભૂતકાળ યાદ હતો. તે જાણતો હતો કે તેની સાથે શું બન્યું હતું.
એક દિવસ હેમ માલી જંગલમાંથી પસાર થઈ રહ્યા હતા, ત્યારે તેમને જંગલમાં ઋષિ માર્કંડેય મળ્યા. તેણે આખી વાત ઋષિને કહી. હેમ માળીની દુર્દશા જાણ્યા પછી, ઋષિ માર્કંડેયએ તેમને અષાઢ મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશી તિથિએ ઉપવાસ કરવાનું કહ્યું. તેમણે કહ્યું કે આ એકાદશી પર વ્રત રાખવાથી તમારા બધા પાપ ધોવાઈ જશે અને તમને મોક્ષ પ્રાપ્ત થશે.
હેમ માળીએ એકાદશીનું વ્રત રાખ્યું. ઉપવાસના ફળ સ્વરૂપે તેનું મૂળ સ્વરૂપ અને તેની પત્ની પાછી મળી. અને મૃત્યુ પછી તેમને મોક્ષ પણ મળ્યો, આ એકાદશી પાછળથી યોગિની એકાદશી તરીકે જાણીતી થઈ.
યોગિની એકાદશી વ્રતની રીત, નિયમો
- એકાદશીના દિવસે સવારે વહેલા ઉઠો, સ્નાન કરો અને ભગવાનની પૂજા કરો.
- આ દિવસે ભગવાન નારાયણની પૂજા ધૂપ, દીવો, નૈવેદ્ય, ફૂલો, ફળો વગેરેથી કરો.
- જો શક્ય હોય તો આ દિવસે મંદિરમાં જાઓ અને ભગવાન કૃષ્ણની પણ પૂજા કરો.
- ઉપવાસના આખા દિવસ દરમિયાન ફળો ખાઓ, ખોરાક ન ખાઓ.
- ભૂખ્યા અને જરૂરિયાતમંદ ગરીબોને ખોરાક અને કપડાંનું દાન કરો.
- દ્વાદશી તિથિએ ઉપવાસ તોડો
નોંધ:- આ લેખમાં આપવામાં આવેલી તમામ માહિતી વિવિધ સ્રોતો જેવા કે - પંચાંગો/ ઉપદેશો/ ધાર્મિક માન્યતાઓ/જ્યોતિષીઓ/ શાસ્ત્રોમાંથી સંકલિત કરવામાં આવી છે અને તમને પ્રસારિત કરવામાં આવી છે. અમારો હેતુ માત્ર માહિતી પૂરી પાડવાનો છે. GSTV આની પુષ્ટિ નથી કરતું. તેના માટે કોઈ નિષ્ણાતનું માર્ગદર્શન લેવું.
