શતરંગ / विज्ञानं सारथि नः स्यात्॥

- વિજ્ઞાન વિહાર

1930નો દશક ભારતની આઝાદીની લડતમાં એક નવો જુવાળ લાવ્યો. 23મી માર્ચ 1931ના દિવસે આપણા ક્રાંતિકારી શહીદ ભગતસિંઘ, રાજગુરુ તથા સુખદેવને ફાંસી અપાયા બાદ તેઓની શહીદીએ દેશમાં અંગ્રેજો સામે આક્રોશ અને ક્રાંતિ માટે નવો જોશ ભરી દીધો. જો કે બરાબર એ જ સમયે બીજી તરફ ગાંધી-ઇરવિન સંધિ દ્વારા ગાંધીજી લગભગ નેવું હજાર રાજકીય કેદીઓને બ્રિટિશ જેલોમાંથી છોડાવવામાં તો સફળ થયા પરંતુ ભગતસિંઘ અને તેમના સાથીઓને ન બચાવી શક્યા. ત્યાર બાદ તેમનું લક્ષ્ય ધીરે ધીરે દેશની રાજકીયને બદલે સામાજિક આઝાદી તરફ કેન્દ્રિત થતું ગયું. આમ પણ તેઓ હંમેશા માનતા કે દેશને અંગ્રેજ શાસન કરતા વધુ નુકશાન દેશમાં પ્રવર્તમાન સામાજિક બદીઓથી થઇ રહ્યું છે. એટલે તેઓએ સક્રિય રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિ લઇ પોતાનો સંપૂર્ણ સમય અને ઉર્જા સામાજિક ઉત્થાન માટે આપવાનું નક્કી કરી લીધું અને લગભગ 1933ના અંતે તેઓ સમાજમાં અસ્પૃશ્યતા નિવારણના એક માત્ર ધ્યેય સાથે આખા દેશની પરિક્રમાએ નીકળી ગયા. આ પરિક્રમા દરમિયાન તેઓ સતત નવ મહિના સુધી લગભગ વિસ હજાર કિલોમીટરની યાત્રા કરી દેશના ખૂણે ખૂણે, ગામે ગામ અસ્પૃશ્યતા વિરુદ્ધ કાર્યક્રમો કરતા રહયા.