તમારી પર્સનલ માહિતી સુરક્ષિત છે. તમારો નંબર માત્ર અકાઉન્ટ વેરિફાય કરવા માટે જ લઈ રહ્યા છીએ.
Last Update :
20 Nov 2025
આજના બદલાતા સામાજિક માળખામાં, જ્યાં અગાઉ મોટા સંયુક્ત પરિવારો સામાન્ય હતા, ત્યાં હવે નાના અને એકલ પરિવારોનું ચલણ વધ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં સંપત્તિને લગતા વિવાદો પણ ઝડપથી વધ્યા છે. ઘણીવાર જોવા મળે છે કે પૈતૃક સંપત્તિને લઈને પરિવારોમાં મતભેદ થાય છે, જેમાં ઘણીવાર વારસદારો તેમના ન્યાયી હિસ્સાથી વંચિત રહે છે. જોકે, આવા મામલાઓને કાનૂની હસ્તક્ષેપ વિના પણ સમજદારીથી ઉકેલી શકાય છે. પરંતુ જો આ શક્ય ન હોય તો કાયદો તમને તમારો હક મેળવવાનો અધિકાર આપે છે.
પૈતૃક સંપત્તિ શું છે?
સંપત્તિને મુખ્યત્વે બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે – એક, સ્વ-અર્જિત સંપત્તિ અને બીજી, પૈતૃક સંપત્તિ. પૈતૃક સંપત્તિ એ છે જે વ્યક્તિને જન્મથી જ તેના પૂર્વજો દ્વારા મળે છે. એટલે કે, જો તમારા દાદા કે પિતા તરફથી કોઈ સંપત્તિ અવિભાજિત રીતે ચાલી આવતી હોય, તો તે પૈતૃક સંપત્તિ ગણાય છે અને તેમાં તમારો સ્વાભાવિક અધિકાર હોય છે.
સંપત્તિને મુખ્યત્વે બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે – એક, સ્વ-અર્જિત સંપત્તિ અને બીજી, પૈતૃક સંપત્તિ. પૈતૃક સંપત્તિ એ છે જે વ્યક્તિને જન્મથી જ તેના પૂર્વજો દ્વારા મળે છે. એટલે કે, જો તમારા દાદા કે પિતા તરફથી કોઈ સંપત્તિ અવિભાજિત રીતે ચાલી આવતી હોય, તો તે પૈતૃક સંપત્તિ ગણાય છે અને તેમાં તમારો સ્વાભાવિક અધિકાર હોય છે.
પૈતૃક સંપત્તિમાં કોનો કેટલો હક?
પૈતૃક સંપત્તિમાં અધિકાર જન્મ સાથે જ આપોઆપ મળે છે. આ સંપત્તિ ચાર પેઢીઓ સુધી વિભાજન વિના ચાલી આવે તો તે પૈતૃક સંપત્તિ ગણાય છે. આ સંપત્તિમાં દીકરા અને દીકરી બંનેનો સમાન હક હોય છે. જો સંપત્તિ વેચવી હોય કે વિભાજિત કરવી હોય તો તમામ હિસ્સેદારોની સંમતિ જરૂરી છે.
પૈતૃક સંપત્તિમાં અધિકાર જન્મ સાથે જ આપોઆપ મળે છે. આ સંપત્તિ ચાર પેઢીઓ સુધી વિભાજન વિના ચાલી આવે તો તે પૈતૃક સંપત્તિ ગણાય છે. આ સંપત્તિમાં દીકરા અને દીકરી બંનેનો સમાન હક હોય છે. જો સંપત્તિ વેચવી હોય કે વિભાજિત કરવી હોય તો તમામ હિસ્સેદારોની સંમતિ જરૂરી છે.
જો સંપત્તિમાં હિસ્સો ન મળે તો શું કરવું?
જો દાદા, પિતા કે ભાઈ તમને પૈતૃક સંપત્તિમાં હિસ્સો આપવાનો ઇનકાર કરે, તો સૌથી પહેલાં તમે તેમને કાનૂની નોટિસ મોકલી શકો છો. જો તેમ છતાં સમાધાન ન થાય, તો તમે સિવિલ કોર્ટમાં કેસ દાખલ કરીને તમારા હકની માગણી કરી શકો છો. સાથે જ, તમે કોર્ટ પાસે એવી માગણી કરી શકો છો કે સંપત્તિના વેચાણ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવે. જો કેસ ચાલુ હોય ત્યારે સંપત્તિ વેચાઈ જાય, તો તમે ખરીદનારને પણ કેસમાં સામેલ કરી શકો છો અને તમારો દાવો જાળવી રાખી શકો છો.
જો દાદા, પિતા કે ભાઈ તમને પૈતૃક સંપત્તિમાં હિસ્સો આપવાનો ઇનકાર કરે, તો સૌથી પહેલાં તમે તેમને કાનૂની નોટિસ મોકલી શકો છો. જો તેમ છતાં સમાધાન ન થાય, તો તમે સિવિલ કોર્ટમાં કેસ દાખલ કરીને તમારા હકની માગણી કરી શકો છો. સાથે જ, તમે કોર્ટ પાસે એવી માગણી કરી શકો છો કે સંપત્તિના વેચાણ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવે. જો કેસ ચાલુ હોય ત્યારે સંપત્તિ વેચાઈ જાય, તો તમે ખરીદનારને પણ કેસમાં સામેલ કરી શકો છો અને તમારો દાવો જાળવી રાખી શકો છો.
દીકરીઓનો પૈતૃક સંપત્તિમાં અધિકાર
હિંદુ વારસાગત (સુધારો) અધિનિયમ, 2005 મુજબ, દીકરીઓને પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં દીકરાઓની જેમ સમાન અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. અગાઉ દીકરીઓને પરિવારની સંપત્તિમાં એટલો અધિકાર ન હતો, પરંતુ આ સુધારા બાદ દીકરીઓ પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં સમાન હિસ્સેદાર બની છે. આ ફેરફારે દીકરીઓને પણ સમાન વારસદારનો દરજ્જો આપ્યો છે, પછી ભલે તેમના લગ્ન થયા હોય કે ન હોય.
હિંદુ વારસાગત (સુધારો) અધિનિયમ, 2005 મુજબ, દીકરીઓને પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં દીકરાઓની જેમ સમાન અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. અગાઉ દીકરીઓને પરિવારની સંપત્તિમાં એટલો અધિકાર ન હતો, પરંતુ આ સુધારા બાદ દીકરીઓ પણ પૈતૃક સંપત્તિમાં સમાન હિસ્સેદાર બની છે. આ ફેરફારે દીકરીઓને પણ સમાન વારસદારનો દરજ્જો આપ્યો છે, પછી ભલે તેમના લગ્ન થયા હોય કે ન હોય.
પૈતૃક સંપત્તિને લગતા કોઈપણ વિવાદની સ્થિતિમાં તમારા અધિકારોની જાણકારી હોવી અત્યંત જરૂરી છે. જો તમને તમારા હિસ્સાથી વંચિત કરવામાં આવી રહ્યા હોય, તો કાયદાનો સહારો લઈને તમે તમારો અધિકાર મેળવી શકો છો. જાણકારીના અભાવે અધિકારોથી વંચિત રહેવું એ માત્ર અન્યાય જ નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં મોટા નુકસાનનું કારણ પણ બની શકે છે.
