Last Update :
13 Jun 2025
ITR: ભારતમાં દરેક કરદાતા માટે આવકવેરા રિટર્ન (ITR) ફાઇલ કરવું ફરજિયાત છે. પરંતુ ઘણી વખત એવું જોવા મળે છે કે લોકોને આવકવેરા ફાઇલ કરવાનું ખૂબ જ જટિલ કાર્ય લાગે છે. ખાસ કરીને જ્યારે વરિષ્ઠ નાગરિકોની વાત આવે છે, ત્યારે તેમના માટે તે વધુ મુશ્કેલ બની જાય છે. મોટાભાગના વરિષ્ઠ નાગરિકો તેમના મહેનતથી કમાયેલા પૈસા, પેન્શન અને અન્ય સ્ત્રોતોમાંથી થતી આવક પર આધાર રાખે છે, તેથી તેમના માટે કર નિયમોને સમજવું અને તેનો લાભ લેવો વધુ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે.
GSTVની એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરો
નાણાકીય વર્ષ 2025 (આકારણી વર્ષ 2026) માટે ઇન્કમટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરવાની શરૂઆત થઇ ગઇ છે અને તેની અંતિમ તારીખ 15, સપ્ટેમ્બર 2025 છે. તમને જણાવી દઈએ કે આવકવેરા વિભાગે વરિષ્ઠ નાગરિકોને અનેક પ્રકારની છૂટ અને કપાત આપી છે, જેનાથી તેમની કર જવાબદારી ઓછી થઈ શકે છે. ચાલો સરળ ભાષામાં સમજીએ કે વરિષ્ઠ નાગરિકોને આવકવેરામાં કઈ છૂટ અને કપાત મળે છે.
કોને વરિષ્ઠ નાગરિક ગણવામાં આવે છે?
ઇન્કમટેક્સ એક્ટ 1061 પ્રમાણે 60 વર્ષ અથવા તેનાથી વધારે ઉમરના લોકો સિનિયર સિટિઝન્સ કહેવાય છે. બીજી બાજુ, ૮૦ વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના લોકોને સુપર સિનિયર સિટીઝનની શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવે છે. બંને માટે કર નિયમોમાં ચોક્કસ છૂટ અને લાભો આપવામાં આવ્યા છે, જે તેમની ઉંમર અને આવક અનુસાર અલગ અલગ હોઇ શકે છે.
જૂના કર વ્યવસ્થામાં મૂળભૂત મુક્તિ મર્યાદા
જૂના કર વ્યવસ્થામાં વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે મૂળભૂત મુક્તિ મર્યાદા સામાન્ય કરદાતાઓ કરતા વધારે છે. જો તમારી ઉંમર 60 વર્ષ કે તેથી વધુ છે પરંતુ 80 વર્ષથી ઓછી છે, તો તમારી વાર્ષિક આવક 3 લાખ રૂપિયા સુધીની કરમુક્ત છે. એટલે કે, તમારી કુલ આવક આ મર્યાદાથી ઓછી અથવા તો બરાબર હોય તો તમારે કોઇ ટેક્સ નહીં આપવો પડે. તો સુપર સિનિયર સિટિઝનેસ એટલે કે 80 વર્ષ અથવા તેનાથી વધારે ઉમરવાળા માટે આ છૂટ પાંચ લાખ રૂપિયા છે. આનો મતલબ એ થયો કે, જો તેમની આવક પાંચ લાખ રૂપિયા સુધીની છે તો તેમને કોઇ પણ પ્રકારનો ટેક્સ આપવાની જરૂર નહીં પડે.
નવી કર વ્યવસ્થામાં દરેક માટે રૂ. ૩ લાખની મૂળભૂત મુક્તિ મર્યાદા છે, પરંતુ વરિષ્ઠ નાગરિકોને જૂની વ્યવસ્થા જેટલી વધારાની કપાત મળતી નથી. તેથી, મોટાભાગના વરિષ્ઠ નાગરિકો જૂની વ્યવસ્થા પસંદ કરે છે કારણ કે તે તેમના માટે વધુ ફાયદાકારક છે.
પેન્શનવાળા માટે સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શન પેન્શન સિનિયર સિટીઝન્સ માટે આવકનો મોટો સ્રોત હોય છે. જૂની કર વ્યવસ્થામાં, પેન્શનરોને ૫૦,૦૦૦ રૂપિયા સુધીનો સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શન મળે છે. પરંતુ નવી કર વ્યવસ્થામાં, આ કપાત વધારીને ૭૫,૦૦૦ રૂપિયા કરવામાં આવી છે, જે વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે થોડી રાહતરૂપ છે.
જો તમને ફેમિલી પેન્શન મળી રહ્યું છે, તો તમને 25,000 રૂપિયા સુધીનો સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શન મળી શકે છે, જે પહેલા 15,000 રૂપિયા હતું. આનો અર્થ એ છે કે આ રકમ તમારી પેન્શન આવક પર ટેક્સ ભરતા પહેલા કાપવામાં આવે છે.
કલમ 80C: રોકાણો પર કપાત
જૂના કર વ્યવસ્થામાં વરિષ્ઠ નાગરિકો કલમ 80C હેઠળ 1.5 લાખ રૂપિયા સુધીની કપાતનો દાવો કરી શકે છે. આમાં પબ્લિક પ્રોવિડન્ટ ફંડ (PPF), ઇક્વિટી લિંક્ડ સેવિંગ્સ સ્કીમ (ELSS), ટેક્સ-સેવિંગ ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ, જીવન વીમા પ્રીમિયમ અને નેશનલ સેવિંગ્સ સર્ટિફિકેટ (NSC) જેવા રોકાણોનો સમાવેશ થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે PPF માં 1 લાખ રૂપિયા અને જીવન વીમા પ્રીમિયમમાં 50,000 રૂપિયાનું રોકાણ કર્યું હોય, તો તમે તમારી કરપાત્ર આવકમાંથી 1.5 લાખ રૂપિયા સુધી ઘટાડી શકો છો. પરંતુ નોંધ લો કે, નવી કર વ્યવસ્થામાં કલમ 80C હેઠળ કોઈ કપાત નથી.
આ ઉપરાંત, હવે ITR ફાઇલ કરતી વખતે તમારે પોલિસી નંબર અથવા રોકાણ રસીદ જેવા રોકાણના પુરાવા રજૂ કરવા પડશે. આ નિયમ નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે અમલમાં આવ્યો છે, જેથી ખોટા દાવાઓ અટકાવી શકાય.
કલમ 80D: આરોગ્ય વીમા પર રાહત
વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે આરોગ્ય સંભાળ એક મોટો ખર્ચ છે. કલમ 80D હેઠળ, વરિષ્ઠ નાગરિકો પોતાના અને તેમના પરિવાર માટે આરોગ્ય વીમા પ્રીમિયમ પર 50,000 રૂપિયા સુધીની કપાતનો દાવો કરી શકે છે. જો તેઓ તેમના માતાપિતા જે વરિષ્ઠ નાગરિક છે તેમના માટે પ્રીમિયમ ચૂકવે છે, તો 50,000 રૂપિયાની વધારાની કપાત મેળવી શકાય છે. એટલે કે, કુલ 1 લાખ રૂપિયા સુધીની કપાત શક્ય છે. જો કે, આ સુવિધા ફક્ત જૂના કર વ્યવસ્થામાં જ ઉપલબ્ધ છે.
કલમ 80TTB: વ્યાજ આવક પર મુક્તિ
વરિષ્ઠ નાગરિકો ઘણીવાર તેમની બચત ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ, બચત ખાતા અથવા પોસ્ટ ઓફિસ યોજનાઓમાં રોકે છે, જેનાથી તેમને વ્યાજ મળે છે. કલમ 80TTB હેઠળ, વરિષ્ઠ નાગરિકો બેંકો, પોસ્ટ ઓફિસો અથવા સહકારી મંડળીઓ પાસેથી મળતા વ્યાજ પર 50,000 રૂપિયા સુધીની કપાત માટે હકદાર છે. આમાં બચત ખાતાઓ, ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ અને રિકરિંગ ડિપોઝિટ (આરડી) માંથી મળતા વ્યાજનો સમાવેશ થાય છે.ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ વરિષ્ઠ નાગરિકને તેમની ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટમાંથી રૂ. 60,000 નું વ્યાજ મળે છે, તો તેઓ રૂ. 50,000 ની કપાતનો દાવો કરી શકે છે, અને તેમણે ફક્ત રૂ. 10,000 પર જ કર ચૂકવવો પડશે. આ સુવિધા ફક્ત જૂના કર વ્યવસ્થામાં જ ઉપલબ્ધ છે.
કલમ-194પી: ૭૫ વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકો માટે ખાસ રાહત
આવકવેરા વિભાગે ૭૫ વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરના વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે કલમ ૧૯૪પી હેઠળ ખાસ છૂટ આપી છે. જો તેમની આવક ફક્ત પેન્શન અને વ્યાજમાંથી હોય, અને આ આવક એક જ બેંકમાંથી આવે છે, તેથી તેમને ITR ફાઇલ કરવાની જરૂર નથી. આ કિસ્સામાં, બેંક પોતે ટેક્સની ગણતરી કરે છે અને ટીડીએસ કાપે છે, અને વરિષ્ઠ નાગરિકને રિટર્ન ફાઇલ કરવાની ઝંઝટનો સામનો કરવો પડતો નથી. આ સુવિધા એવા વૃદ્ધ લોકો માટે ખૂબ જ મદદરૂપ છે જેમને ટેક્સ ફાઇલ કરવાની પ્રક્રિયા જટિલ લાગે છે.
ITR ફોર્મ પસંદ કરવાની યોગ્ય રીત
વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે ITR ફાઇલ કરતી વખતે યોગ્ય ફોર્મ પસંદ કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, નહીં તો રિટર્ન ખામીયુક્ત હોઈ શકે છે. જો તમારી આવક ૫૦ લાખ રૂપિયાથી ઓછી હોય અને તે પેન્શન, વ્યાજ અથવા ઘરના ભાડામાંથી આવે છે, તો તમે ITR-૧ (સહજ) ફોર્મનો ઉપયોગ કરી શકો છો. જો તમારી આવક મિલકત, મૂડી લાભ અથવા અન્ય સ્ત્રોતોમાંથી આવે છે, તો ITR-૨ ફોર્મ યોગ્ય રહેશે. બીજી બાજુ, જો તમે વ્યવસાય અથવા વ્યવસાયમાંથી કમાણી કરો છો, તો તમારે ITR-૩ અથવા ITR-૪ ફોર્મ પસંદ કરવું પડશે.
નવો નિયમ: હવે દસ્તાવેજો બતાવવા જરૂરી છે
નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે ITR ફાઇલિંગમાં કેટલાક નવા નિયમો અમલમાં આવ્યા છે. હવે તમારે જૂના કર વ્યવસ્થામાં કપાતનો દાવો કરવા માટે પુરાવા આપવા પડશે. જેમ કે, કલમ 80C હેઠળ રોકાણનો પુરાવો, એચઆરએ માટે ભાડાની રસીદ અથવા હોમ લોનના વ્યાજનું પ્રમાણપત્ર. ખોટા દાવાઓને રોકવા માટે આવકવેરા વિભાગે ITR-1 અને ITR-4 ફોર્મમાં નવા માન્યતા નિયમો ઉમેર્યા છે. તેથી, ફાઇલ કરતા પહેલા બધા દસ્તાવેજો તૈયાર રાખો.
