Last Update :
30 Mar 2025
ચૈત્ર નવરાત્રી એ દેવી દુર્ગાની પૂજાનો દિવસ છે. આ નવ દિવસોનો અર્થ એટલો જ નથી કે તમે નવ દિવસ ભજન, પૂજા અને ઉપવાસ કરો, પરંતુ વિક્રમ સંવતની શરૂઆતના આ પ્રથમ 9 દિવસો આપણી ચેતના અને જાગૃતિના દિવસો પણ છે. આ શારીરિક અને આધ્યાત્મિક શુદ્ધિકરણનો સમય છે. દેવી દુર્ગાની ઉપાસના એ તમામ અવગુણોને દૂર કરવાનો અને સકારાત્મકતા અપનાવવાનો સમય છે. દેવી દુર્ગા તેની મુખ્ય અને પ્રિય દેવી છે કારણ કે તેમણે વ્યવહારિક રીતે નકારાત્મક શક્તિઓને દૂર કરી છે, પરંતુ તેનું નામ દુર્ગા પણ છે કારણ કે તેમણે નકારાત્મક તત્વોને દૂર કરવાનું મુશ્કેલ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું છે.
GSTVની એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરો
પૌરાણિક કથાઓમાં દુર્ગમ વિજયનો ઉલ્લેખ
તેમનો ઉલ્લેખ પૌરાણિક કથાઓમાં દુર્ગમ વિજય તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. એવું કહેવાય છે કે માતા અંબાએ દુર્ગમ નામના રાક્ષસનો વધ કર્યો હતો અને પછી તે જ રાક્ષસ પર વિજય મેળવ્યા બાદ તેમને દેવી દુર્ગા કહેવામાં આવે છે. દેવી ભાગવત પુરાણમાં આ કથાનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
કથા એવી છે કે હિરણ્યાક્ષના વંશમાં રૂરુ નામનો રાક્ષસ હતો. તેનો પુત્ર દુર્ગમ હતો. રાજા બનતાની સાથે જ તે દુર્ગમ સ્વર્ગ જીતવાના સપના જોવા લાગ્યા. આ માટે તેણે એક યુક્તિનો ઉપયોગ કર્યો. ભગવાન બ્રહ્માની તપસ્યા કર્યા પછી તેણે ચતુરાઈથી વેદ માંગ્યા. આનાથી વિશ્વમાં અસંતુલન સર્જાયું. દુર્ગમસુરે વેદોને વરદાન તરીકે છુપાવી દીધા અને આ રીતે જ્ઞાનના લુપ્ત થયા પછી તેણે પાપનું સામ્રાજ્ય ફેલાવવાનું શરૂ કર્યું. પરિણામ એ આવ્યું કે ઋષિની શાળાઓમાં વેદ મંત્રોનું પઠન બંધ થઈ ગયું. લોકો સાદગી ભૂલીને કઠોર બનવા લાગ્યા. દુનિયામાં દુકાળ પડ્યો અને સંસ્કૃતિનો નાશ થવા લાગ્યો.
શતાક્ષી અને શાકુંભારી દેવીનો અવતાર
પછી ભગવાન વિષ્ણુ અને દેવતાઓના આહ્વાન પર દેવી અંબા પ્રગટ થયા અને જ્યારે તેમણે પૃથ્વીના લોકોના દુઃખ સાંભળ્યા, ત્યારે તેમણે તેમના શરીર પર આંખો પ્રગટાવી. કરુણાથી તે આંખોમાંથી જળ વહેવા લાગ્યું અને તેમના કારણે નદીઓ ફરી વહેવા લાગી. દેવીના આ સ્વરૂપને શતાક્ષી કહેવામાં આવતું હતું. આ પછી દેવીએ શાકભાજી પ્રગટાવી અને તેમની સાથે લોકોને પોષણ આપ્યું અને તે પછી તેમને શાકુંભારી કહેવામાં આવી. શાકુંભારી પીઠ 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે અને તે ઉત્તર પ્રદેશના સહારનપુરમાં દેવીનું સ્થાન છે. જ્યાં ભક્તો દર્શન માટે આવે છે.
દેવીએ માનવતાને દુર્ગમ રાક્ષસથી બચાવી હતી
દેવીના આ બે સ્વરૂપોને કારણે પૃથ્વી પર ફરી પરિવર્તનો થવા લાગ્યો. હવે વારો હતો અસુર દુર્ગમના અત્યાચારનો નાશ કરવાનો. પૃથ્વી પરના આ સ્વયંભૂ પરિવર્તનની આખી ગાથા કહેવા માટે એક દૂત પાતાળ તરફ દોડ્યો. દુર્ગમને પૃથ્વીની હરિયાળીની સ્થિતિનું વર્ણન કરતાં કહ્યું- રાક્ષસરાજ તારો પ્રભાવ સમાપ્ત થઈ ગયો છે. આનાથી ક્રોધિત થઈને રાક્ષસે પોતાનું માથું કાપી નાખ્યું અને આખું રહસ્ય સમજવા માટે તેની સેના સાથે ગયો. પૃથ્વી પર પહોંચીને તે ચોંકી ગયો અને તેનો નાશ કરવા માટે ફરીથી પ્રહાર કર્યો, પરંતુ દેવીએ એક રક્ષણાત્મક વર્તુળ બનાવીને મનુષ્યોનું રક્ષણ કર્યું. દુર્ગમે આગળ આવવા ચેતવણી આપી અને દેવતાઓ સાથે દેવી તેમની સમક્ષ પ્રકટ થયા.
દુર્ગમસુર અને દેવી વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ થયું
ત્યાં દેવતાઓને જોઈને દુર્ગમે તેમના પર મોહિની શસ્ત્રનો ઉપયોગ કર્યો અને તમામ રાક્ષસો સહિત દેવી-દેવતાઓની સેના પર હુમલો કર્યો. મોહિની શસ્ત્રના કારણે દેવતાઓ દુર્ગમ સાથે યુદ્ધમાં મૂંઝાઈ ગયા અને જ્યાં પણ જોયું ત્યાં દુર્ગમ જ જોવા મળ્યો. આ મૂંઝવણ જોઈને દેવી ક્રોધિત થઈ ગયા અને તેમની ભ્રમર ટટ્ટાર થઈ ગઈ, તેના વાળ લહેરાવા લાગ્યા, તેના હાથ ફફડવા લાગ્યા અને આંખોમાંથી અંગારા નીકળવા લાગ્યા. આ બધા ભાગોમાંથી દેવીના 64 યોગિની સ્વરૂપો પ્રકટ થયા અને તેમની સંયુક્ત શક્તિઓએ મળીને અનંત સેનાની રચના કરી. દેવી અંબિકાએ ફરીથી ચંડિકાનું રૂપ ધારણ કર્યું અને સિંહ પર સવારી કરી રહેલા રાક્ષસ જૂથ પર પ્રહાર કર્યો.
બંને સેનાઓ વચ્ચે ભીષણ યુદ્ધ થયું. દુર્ગમ તેની ભ્રામક શક્તિઓથી સતત હુમલો કરે છે, પરંતુ તે યોગમાયા માટે કઈ ચાલ્યું નહીં. દેવીના શરીરમાંથી નીકળતી ઉગ્ર શક્તિઓ પણ સેનાઓનો નાશ કરી રહી હતી. કાલી, તારા, બાલા, ત્રિપુરસુંદરી, ભૈરવી, રામ, બગલા, માતંગી, કામાક્ષી, જામ્ભિની, મોહિની, છિન્નમસ્તા મહાવિદ્યા અને તેમની સહાયક શક્તિઓએ ભયંકર યુદ્ધ કર્યું અને સેનાનો નાશ કર્યો. નવમા દિવસે સમગ્ર સૈન્યનો નાશ કરવામાં આવ્યો અને દસમા દિવસે માત્ર રણચંડી અને દુર્ગમ મેદાનોમાં રહી ગયા. રાક્ષસની બધી શક્તિઓને ખતમ કર્યા પછી દેવીએ ત્રિશૂળની મદદથી તેને ઉપાડ્યો અને તેને જમીન પર ફેંકી દીધો.
દેવીએ દુર્ગામાસુરનો અંત કર્યો
જ્યારે પરાજિત દુર્ગમે માથું ઊંચું કર્યું, ત્યારે તેણે ભૂવન મોહિની સ્વરૂપને અનંત આકાશની ઊંચાઈએ પહોંચેલું જોયું, અને જ્યારે તેણે પોતાની તરફ જોયું, ત્યારે તેણે જોયું કે તે સમુદ્ર કિનારે પડેલી રેતીનો અંશ પણ નથી. તેના મનમાં તેણે દેવીના કલ્યાણી સ્વરૂપને જોવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી, તો દેવીએ તેને સૂક્ષ્મ રીતે અષ્ટભુજા સ્વરૂપ બતાવ્યું. આ પછી દુર્ગમે ત્રિશુલના હુમલામાંથી નીકળતા લોહીની મદદથી પોતાનો જીવ આપ્યો. રાક્ષસનું મૃત્યુ થતાંની સાથે જ દેવતાઓએ સહિત માતા અંબિકાની સ્તુતિ કરી.
આ રીતે ભગવતીને દેવી દુર્ગાનું નામ મળ્યું
આ પ્રસંગે ભગવાન વિષ્ણુએ કહ્યું કે, તમે આ રાક્ષસને મારવાનું મુશ્કેલ કાર્ય સિદ્ધ કર્યું છે, તેમણે છેલ્લા સમયમાં તમારી નિઃસ્વાર્થ ભક્તિ પણ કરી છે, તેથી આજથી તમારી પૂજા દુર્ગમનાશિની તરીકે કરવામાં આવશે અને તમારું નામ દેવી દુર્ગા રહેશે. આ નામથી જગત તમારું જપ કરશે, તપ કરશે, વ્રત કરશે અને તપ કરશે. તમારા આ આઠ હાથવાળા સ્વરૂપની વિશ્વ આરાધના કરશે અને સ્ત્રી સમાજ આ સ્વરૂપને પોતાની શક્તિનું પ્રેરણારૂપ ગણશે. આ પછી દેવતાઓએ પણ એકસાથે બોલ્યા - જય મા દુર્ગા, જય ભવાની દુર્ગા. અભયના આશીર્વાદથી તે ફરી એક વાર ધન્ય થઈ ગયા. નવરાત્રી દરમિયાન આ જ મા દુર્ગાની પૂજા કરવામાં આવે છે.
